بسم الله الرّحمن الرّحیم

بررسی فیلم رسوایی

افسانه –شاکردوست- دختری جنوب شهری است که همراه خانواده‏اش در محله‏ای فقرنشین زندگی می‏کند. او در محله، بسیار بدنام است و به ‌علت بدهی‌های مالی پدرش تحت فشار طلبکاران نیز قرار دارد. در این میان حاجی بازاری ریاکار-شریفی نیا-، به بهانه طلب پدرش می‏خواهد او را به صیغه خود در آورد. افسانه پس از دزدیدن سفته‌های پدرش از حاجی، در حین فرار با روحانی زاهدی –اکبر عبدی- آشنا می‌شود اما این روحانی در مسیر کمک به افسانه، خود دچار مشکلاتی می‌گردد...

برخی معتقدند که فیلم‏ سلیقه و نظر سازنده است و بر این اساس جای نقد ندارد. در مقابل این نظر می توان اول توجه نمود که هر اندیشه‏ای قابلیت بررسی را دارد و دوم آنکه اگر در معرض عموم قرار گرفت و بعد اجتماعی پیدا کرد می تواند حداقل بر ناهشیار افراد تاثیر گذارد و رفتارها، افکار و احساسات آنها را تغییر دهد. وقتی اندیشه‏های القا شده در یک فیلم از جنبه‏های  گوناگون مورد بررسی و با اصول صحیح کنکاش می‏شود می‏توان عیار صحت آنها را سنجید. سوم آنکه زمانی سلیقه و افکار هر شخص مورد احترام است که در صدد القای آن به دیگران آن هم در فضای ناعادلانه یکطرفه رسانه نباشد. بر این اساس می توان با استفاده از خود فیلم به اثبات نظرات سازنده پی برد و به بررسی آن اقدام نمود.

رسوایی که چهارمین فیلم سینمایی ده‏ نمکی است با تئوری ساده برخی عوام مبنی بر قهر با خدا و اولیای او شروع می شود و با دلقک نشان دادن فقیر به جهت کسب درآمد ادامه پیدا می‏کند. رسوایی که ادامه مستند قدیمی فقر و فحشای ده نمکی است می خواهد با طراحی لباس تناقض نمای مانتو و شلوار آبی و روسری و کفش قرمز همراه با آرایش غلیظ افسانه به ریشه بی عفتی یعنی همان فقر اشاره کند. در این میان با اجرای دیالوگ‏های بازارچه پس از برخورد افسانه و میرزا و ... به عامل تخریب جامعه در پس پرده بی‏حجابی اشاره می‏کند. هدف نهایی فیلم طبق گفته سازنده آن خدمت به روحانیت و نشان دادن ظرفیت‏های این گروه از جامعه است. او در گفتگوی خود بیان می کند که با شناخت کامل از روحانیت و عرفان دست به ساخت این اثر زده است.

در فیلم‏های ده‏نمکی همیشه قدیم و قدیمی‏ها –بخوانید سنتی‏ها- برتر از حتی متدینین امروز و امروزی است. در سه‏گانه اخراجی‏ها هم بسیجی‏های ‏خوب قدیمی بودند و ... . در این رسوایی هم روحانی قدیمی که هنوز با چراغ نفتی غذا درست می‏کند و شب‏ها به شکل ناشناس بارکش است و ... خوب است و نوع جدیدش –که شاگردان این روحانی قدیمی هستند- بسیار زود داوری می‏کند و دینداری‏شان به دیدن یک جفت کفش قرمز زنانه بند است. تمام متدینین فیلم اعم کسبه‏ای که پای منبر حاج آقا گریه می‏کنند و طلابی که سال‏ها در درس اخلاق استاد در فکر فرو و به تهذیب مشغول بوده‏اند و حتی میرزا که نماد انسان‏های خودساخته غیرطلبه، همچون مرحوم میرزای دولابی –که البته عکس مرحوم دولابی در مغازه میرزا نمایش داده شد- هست؛ سیاه و یا خاکستری جلوه گر می‏شوند! و با پخش فیلم پول دادن حاجی به یک دختر به اصطلاح بد نام که به اغراق به رسوایی نامیده می‏شود تمام شاگردان و مریدان حاج آقا او را ترک می‏کنند. به غیبت و تهمت در مورد او می پردازند و نه تنها پشت سر او نماز نمی خوانند و درب مسجد را به روی او می بندند بلکه جواب سلام او را هم نمی دهند. حتی میرزا هم که در مسجد حضور دارد پشت سر او نمی‏ایستد و در میانه مسجد نماز را به تنهایی اقامه می‏کند! باور پذیر بودن اینگونه تفسیرها از عامه مردم ممکن است –البته فقط ممکن است- اما قضاوت‏های اینچنینی از روحانیونی که سال‏ها روایات توجیه نمودن عمل مومن را خوانده‏اند پذیرفتنی نیست. چه اینکه از این دست متدینین را فقط در فیلم‏های ضد روحانیت می‏توان مشاهده نمود و از یک فیلمساز مدعی ارزش‏ها بعید است! برای اینکه یک روحانی را در ذهن مردم سفید جلوه داده شود؛ نیازی نیست باقی متدینین سیاه یا خاکستری به نمایش درآیند. به نظر می رسد هم کلامی فیلم‏ساز ارزشی ما با فیلم‏سازانی که توقعی از آنها در این امور نیست جای تامل دارد! این صحنه ها از منظر یک روحانی[1] اصلا قابل باور و هضم نیست.