بسم الله الرّحمن الرّحیم

نام سيدعبدالله بهبهاني همواره يادآور نقش روحانيت در هدايت نهضت مشروطه است. عبدالله بهبهاني كه نقش مؤثري در مبارزه با استبداد حكومت قاجار در سالهاي پاياني عمر اين سلسله داشت، در كشاكش نهضت مشروطيت به شهادت رسيد. مقاله زير به تشريح جايگاه وي در نهضت مذكور پرداخته است.

* * * * *

سيد عبدالله بهبهاني فرزند سيد اسماعيل بود. جد اعلاي سيد اسماعيل، از مشاهير علماي عصر خويش و از جمله مجتهدان اماميه، در روستاي غُرَيفه بحرين زندگي ميكرد و اعقابش به آل بلادي و آل غُرَيفي مشهور بودند. سيد عبدالله در نجف به دنيا آمد. برخي تولد او را در 1256 يا 1257 ق، بعضي حدود 1260 ق و برخي 1262 ق دانستهاند.

سيد عبدالله در نجف پس از گذراندن دوره مقدمات به حوزه درس استادان نامداري چون سيد حسين كوهكمري و شيخ راضي نجفي و به ويژه ميرزا محمد حسن شيرازي، راه يافت. پس از تكميل تحصيلات خود به ايران آمد و بعد از درگذشت پدرش جانشين و وارث مناصب ديني و نفوذ وي شد.

به نظر برخي، با اينكه سيد عبدالله همرديف علماي بزرگ تهران نبود، اما مناسبات نزديك او با اولياي دولت سبب ورود وي به امور سياسي شد و در رديف علماي طراز اول تهران قرار گرفت. در مقابل، برخي نيز بر مراتب علمي او، از جمله تأليف بيست و پنج رساله فقهي، تأكيد ورزيدهاند.

بنابر گزارشهاي تاريخي، كه تقريباً نسبت به اصل آنها اتفاق نظر وجود دارد، بهبهاني تنها روحاني نامدار تهران بود كه در واقعه "تحريم تنباكو" با ساير علما همراهي كامل نداشت. به نوشته مورخان معاصر بهبهاني، در نخستين مجلس مذاكره علماي تهران با نمايندگان دولت، بهبهاني نيز به نمايندگي از ملت حضور داشت. در اين مجلس مقرر شد كه امينالسلطان به وكالت از علما براي فسخ قرارداد اقدام كند. در مجلس دوم كه چند روز بعد در منزل نايبالسلطنه كامران ميرزا تشكيل شد، برخي از علما از جمله بهبهاني حضور داشتند كه چون اقدامات دولت از نظر آنان كافي نبود، در اين مجلس توافقي حاصل نشد. مرحله جدي مبارزه علما و مردم با دولت در پي حكم غيررسمي تبعيد ميرزاي آشتياني آغاز شد. اعتمادالسلطنه تصريح ميكند كه علما در مجلس دوم قليان نكشيده بودند "بلكه اجازه هم ندادند كه [قليان] وارد كنند." با اين همه، به نوشته اصفهاني كربلايي، [درتاريخ دخانيه] بهبهاني در اين مجلس در جلب موافقت علما و دفاع از مقامات دولت كوشيد كه با اعتراض يكي از علما روبرو شد. برخي به او نسبت دادهاندكه حتي در هنگام تحريم تنباكو، قليان نيز كشيده بود. در هر صورت، اين رفتار بهبهاني با انتفاد بسيار مواجه شده و حتي شيخ حسن اصفهاني كربلايي به رغم بيطرفي در گزارش تحريم تنباكو، از موضع بهبهاني تلويحاً انتقاد كرده است.

در 1321 ق، عين الدوله به جاي امينالسلطان به صدر اعظمي منصوب شد. گرچه بهبهاني از صدرات او ناراضي بود، اما مخالفت علني از خود نشان نميداد.

 برای دانلود فایل الکترونیکی مقاله(پی دی اف) به صفحه آخرمراجعه فرمایید.